Στις φετινές πανελλαδικές εξετάσεις των υποψηφίων από τα ΓΕΛ, το θέμα της Έκθεσης ήταν η ευθύνη των επιστημόνων απέναντι στη γνώση και τις επιπτώσεις της νέας γνώσης που παράγουν. Για την ακρίβεια, από τους μαθητές ζητήθηκε μέσα σε 500 – 600 λέξεις να αναπτύξουν τα εξής: «α) Τον ρόλο της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων και β) τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο». Πρόκειται για ένα «κλασικό θέμα» το οποίο διδάσκεται παντού, και στα σχολεία και στα φροντιστήρια, και δεν θα πρέπει οι μαθητές να βρουν δυσκολίες στην ανάπτυξη των επιχειρημάτων που έχουν διδαχθεί.

Το πρόβλημα όμως συνίσταται στο ποια είναι αυτά τα επιχειρήματα και πόσο σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Τι διδάσκονται οι μαθητές και τι εξυπηρετεί αυτό που διδάσκονται.

Από το ίδιο το θέμα (όπως είναι διατυπωμένο αλλά και από το κείμενο του Γρηγόρη Σκαλκέα, στο οποίο είναι στηριγμένο το θέμα) βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να προβλέπουν τις χρήσεις των ανακαλύψεών τους και στηριγμένοι στην ηθική τους, αν διαβλέπουν ότι αυτές οι ανακαλύψεις θα έχουν κακές χρήσεις, να τις αποσιωπήσουν. Σε απλά ελληνικά, αν κάποιος σκοτώσει την πεθερά του με ένα κουζινομάχαιρο, υπεύθυνος είναι ο επιστήμονας που το ανακάλυψε και όχι αυτός που το χρησιμοποίησε. Να δω ποιος δικαστής, ακόμα και σε αυτή την αστική κοινωνία, θα το δεχτεί αυτό! Δηλαδή οι μαθητές διδάσκονται ότι είναι ευθύνη των επιστημόνων να προστατεύσουν τον κόσμο από την κακή χρήση της παραγόμενης γνώσης. Και εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα τα οποία σκόπιμα αποφεύγονται στη διδασκαλία του μαθήματος: Ποιοι είναι αυτοί οι οποίοι θα χρησιμοποιήσουν την παραγόμενη γνώση; Ποιος τους δίνει το δικαίωμα σε αυτήν την απόφαση; Είναι οι μελλοντικοί πολίτες αμέτοχοι στη λήψη αυτών των αποφάσεων και οι μόνοι υπεύθυνοι είναι οι επιστήμονες; Το θέμα με μεγάλη προσοχή αποφεύγει να αναφερθεί στους πολίτες, ενώ κάνει μια κάποια αόριστη αναφορά στη χρήση της γνώσης, λέγοντας ότι «οι αποφάσεις για τη χρησιμοποίηση από τη σύγχρονη τεχνολογία επιστημονικών γνώσεων και ανακαλύψεων δεν ανήκουν πάντοτε στην απόφαση ή στη σύμφωνη γνώμη εκείνων που τις ανακάλυψαν».

Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι εντελώς προφανείς και γι” αυτό και απόλυτα ανατρεπτικές. Τη χρήση της γνώσης την αποφασίζει η εκάστοτε εξουσία. Αν έχεις μια εξουσία ανθρωπιστική, με την έννοια που χρησιμοποιεί τον όρο ο Σκαλκέας, τότε η χρήση της θα είναι υπέρ του λαού, αν όμως έχεις μια εξουσία διεφθαρμένη, που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι το κέρδος και που γι” αυτήν η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι κάτι απόλυτα αποδεκτό, δηλαδή μια καπιταλιστική εξουσία, τότε η χρήση της παρεχόμενης γνώσης θα είναι στην υπηρεσία του κέρδους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το λαό. Και απέναντι σε μια τέτοια εξουσία, η ηθική του επιστήμονα είναι ανίσχυρη.

Το είδαμε στις ΗΠΑ, όταν τις προηγούμενες δεκαετίες οι γιατροί που υποστήριζαν ότι το τσιγάρο σκοτώνει έχαναν τις δουλειές τους γιατί η έρευνα χρηματοδοτούνταν από τις καπνοβιομηχανίες, ενώ αυτοί που υποτάσσονταν σε αυτές ανέρχονταν και κυριαρχούσαν. Και βέβαια είναι αστείο να αναφέρουμε οτιδήποτε για ευθύνη των επιστημόνων τη στιγμή που το σημερινό αστικό κράτος έχει παραχωρήσει τη χρηματοδότηση ενός μεγάλου μέρους της επιστημονικής έρευνας σε ιδιωτικές εταιρείες.

Ενα άλλο παράδειγμα είναι το εξής: Αν η επιστημονική κοινότητα κατασκευάσει ένα ρομπότ το οποίο μπορεί να αντικαταστήσει τους μεταλλωρύχους, με αποτέλεσμα να μην κινδυνεύουν με ατυχήματα αλλά ούτε και να καταστρέφεται η υγεία τους, τι θα συμβεί; Στην καπιταλιστική κοινωνία απλά θα μείνουν όλοι οι μεταλλωρύχοι άνεργοι, γιατί η εταιρεία που διαχειρίζεται τα μεταλλεία θα τους πετάξει στο δρόμο καθώς δεν τους χρειάζεται πια έτσι ώστε να μεγιστοποιήσει το κέρδος της. Δηλαδή στην καπιταλιστική κοινωνία ο επιστήμονας δεν θα πρέπει να κατασκευάσει το ρομπότ του, αφήνοντας τους εργάτες να πεθαίνουν, γιατί τότε θα χάσουν τις δουλειές τους; Σε μια διαφορετική κοινωνία όμως, απλά η κοινωνία θα τους βρει άλλες δουλειές ,πολύ πιο υγιεινές και ασφαλείς. Για να το θέσουμε και πιο ωμά: Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας σκότωσε δεκάδες χιλιάδες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, αλλά έσωσε με τη χρήση της στην ιατρική εκατομμύρια κόσμο με τα σπινθηρογραφήματα και τις άλλες εξετάσεις. Γιατί ο επιστήμονας θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στις δύο ομάδες ανθρώπων, ποιους θα σώσει ή ποιους θα σκοτώσει; Ο ηθικός επιστήμονας, όπως θέλει το θέμα, θα πρέπει να σώσει και τις δύο ομάδες. Αλλά με την υπάρχουσα εξουσία αυτό δεν γίνεται.

Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν πόσο εκτός πραγματικότητας είναι αυτά τα θεολογικού τύπου κηρύγματα που πλασάρονται στους μαθητές στο μάθημα της Εκθεσης. Συνεπώς, η χρήση της γνώσης υπέρ ή κατά του ανθρώπου είναι ξεκάθαρα θέμα του τι εξουσία έχεις και ποιον υπηρετεί. Και τότε ποιος είναι ο ρόλος του επιστήμονα αλλά και καθενός άλλου, δηλαδή και του μαθητή; Ο ρόλος του είναι να ανατρέψει αυτή την εξουσία και να εγκαταστήσει μια διαφορετική.

Και εδώ μπαίνει ένα άλλο αμείλικτο ερώτημα: Μπορεί αυτό να γίνει μέσα από τις δομές της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας; Ο μαθητής μαθαίνει ότι στη χώρα μας υπάρχει λαϊκή κυριαρχία, δηλαδή η εξουσία εκπορεύεται από τους πολίτες. Ταυτόχρονα όμως ζει σε μια κοινωνία όπου ό,τι και να ψηφίζει, σε δημοψηφίσματα ή εκλογές, δεν αλλάζει τίποτα στην επικρατούσα πολιτική και συνεπώς στις αποφάσεις της εξουσίας. Γιατί, πολύ απλά, την εξουσία την έχει η κυρίαρχη αστική τάξη και οι εκλογές είναι μια διαδικασία για να ξεγελαστεί ο λαός ότι δήθεν συμμετέχει. Αν λοιπόν κάποιος θέλει διαφορετική χρήση της επιστήμης, ουσιαστικά ζητά ανατροπή της εξουσίας της αστικής τάξης, και αυτό δεν γίνεται με μια απλή ψήφο. Θα πρέπει ο λαός να αγωνιστεί και να διεκδικήσει την καλύτερη εξουσία και την καλύτερη κοινωνία, και αυτό δεν είναι ευθύνη μόνο των επιστημόνων αλλά ευθύνη του καθένα μας, συμπεριλαμβανομένων και των επιστημόνων.

Αυτά όμως τα προφανή ερωτήματα και τα συμπεράσματα στα οποία οδηγούν είναι ευθύνη του αστικού σχολείου να τα κρατάει μακριά από τους μαθητές. Και γι” αυτό, το μάθημα της Εκθεσης ουσιαστικά χρησιμοποιείται για την αλλοτρίωση των νέων συνειδήσεων, μέσα από παράλογα ιδεολογήματα που προσπαθούν να εξαφανίσουν τα πραγματικά ερωτήματα.

Βασίλης ΚΑΡΑΒΟΛΑΣ
Θεωρητικός Φυσικός

Category: ΑΣΕ